Mindfulness voor wetenschappers

Dit artikel onderzoekt de voordelen van mindfulness voor wetenschappers. Door het omarmen van de kennis die voortkomt uit je mindfulnessbeoefening kun je slimmer omgaan met je intellectuele capaciteiten. Door te ontdekken waar en waarom je de rede het best kunt inzetten ontwikkel je die vaardigheid en word je steeds gelukkiger.

Dus laten we meteen beginnen. Wat is mindfulness eigenlijk? Is het een wollig, hippie-ding dat samengaat met wiet, wierook en vrije liefde om je tijdelijk in de zevende hemel te laten komen? Is het een weglopen van de realiteit naar een luilekkerland waarin bedreigingen niet voorkomen en oordelen en competitie plaatsmaken voor zogenaamde “vrijheid”? Is het een nauw met een religie verbonden oefening die een soort gateway drug vormt naar radicalere vormen van spiritualiteit?

De waarheid is dat mindfulness al deze dingen kan zijn. De kern van de oefening behelst een naar binnen gerichte reis die op een gedegen manier kan worden ondernomen, met een houding van nieuwsgierigheid. Maar de oefening kan ook worden ingezet om een beetje uit te spacen en je werkelijke thema’s te vermijden. Als je mindfulness op die manier aanvliegt dan is het niet zo anders dan het roken van een joint of het binge-watchen van het volgende seizoen van je favoriete serie.

Maar als je goed kijkt naar de beste lessen uit de verschillende tradities waarin mindfulness een rol speelt dan zie je ook dat er zich een duidelijk omschreven pad naar werkelijke kennis ontrolt. Wacht even, maar jij bent dus al een wetenschapper en je beloopt al een weg naar de kennis, en een veel recenter pad ook nog. Is niet alles wetenschap?! Dus waarom zou jij, als wetenschapper, je moeten gaan bezighouden met dit overblijfsel uit een pre-wetenschappelijk tijdperk?

Klinkt één van de volgende dingen je bekend in de oren? Misschien heb je de neiging om te kritisch te zijn over jezelf en de dingen die je bereikt in het leven. Misschien zijn er momenten, uren, dagen dat je gewoonweg niet kunt ophouden met je zorgen maken over één of ander toekomstig scenario dat al dan niet uit zal komen. Misschien is er een onderstroom van ongelukkigheid in je leven die al je ervaringen kleurt en die grotendeels buiten je macht lijkt te vallen. Misschien is er de voortdurende neiging om jezelf te vergelijken met anderen, waarbij je kritisch bent op diegenen die zich niet aan jou kunnen meten, of op jezelf als de vergelijking resulteert in jaloezie/bewondering. Misschien bestaat er een onderliggend gevoel van gebrek dat veel van je gedachten, handelingen en woorden doorspekt, en dat nooit lang weg lijkt te zijn.

Dit artikel zal betogen dat al deze “misschiens” nadelige bijeffecten zijn van het onnadenkend toepassen van je ratio op levensgebieden die daar niet zo geschikt voor zijn.

We kunnen zeggen dat de rede één manier is om de wereld te kennen. Ze snijdt obscure fenomenen open teneinde ze beter te kunnen begrijpen. De rede is dus eigenlijk een soort mes, en gezien het feit dat je een wetenschapper bent, is het jouwe waarschijnlijk een stukje scherper dan gemiddeld.

Dit proces werkt normaal gesproken fantastisch. Wetenschap heeft de mens veel gegeven. Maar het gaat mis als de scherpste gereedschappen worden ingezet op processen die gedijen in eenheid, en die het best gedijen wanneer die eenheid op een coherente manier wordt ondersteund. Geluk en liefde zijn zulke processen. Het innerlijk leven van een individu kan in zijn algemeenheid op die manier worden gezien, en dat geldt ook voor je intieme relaties.

Voor iemand met een hamer lijkt alles op een spijker. Als je alsmaar naar de wereld kijkt door de lens van het oplossen van problemen door het toepassen van ratio, zoals we van jongs af aan leren, waarom zou het probleem van “ongelukkig zijn” dan niet via redeneringen op te lossen zijn? Maar heb je het ooit geprobeerd? Precies, het werkt dus niet. Niet alleen werkt het niet, maar het is er mede voor verantwoordelijk dat mensen tegenover elkaar staan in een staat van constante wedijver omtrent de schaarse hulpbronnen die we denken nodig te hebben om gelukkig en veilig te kunnen zijn. Waar dat toe leidt zien we ook om ons heen gebeuren.

De rede breekt de werkelijkheid op in steeds kleinere stukjes om deze te kunnen onderzoeken teneinde het probleem te diagnosticeren en dan te verhelpen, ook met behulp van de rede. Laten we voor het gemak aannemen dat je ongelukkig bent. De rede zou, uitgaande van een wetenschappelijke stroming die zich bezighoudt met het menselijk geluk (’the science of happiness’), deduceren dat je ongelukkigheid vooral te maken heeft met een gebrek aan betekenis in je leven. Je zou één of andere godsdienst moeten gaan aanhangen, wat een onbehulpzame tip is want er ís al een samenhangend paradigma in je leven. Dat wetenschappelijke paradigma zou waarschijnlijk vooral botsen met het religieuze wereldbeeld, en daar worden maar weinig mensen echt veel gelukkiger van.

Betekenis is niet echt het probleem. Het probleem is het onkritisch toepassen van de ratio op het probleem van ongelukkig zijn. Mindfulness kan je in contact brengen met een meer holistische zienswijze die de wetenschappelijke methode op een mooie manier complementeert.

Ander voorbeeld; schoonheid. Er zijn weinig dingen die de ervaring van iets dat je diep raakt zo snel tot stilstand kunnen brengen dan het analyseren ervan. Of het nou een mooi muziekstuk is, een schilderij of een beeldhouwwerk, zo gauw dat innerlijke stemmetje begint te kwebbelen maakt je ervaring van schoonheid plaats voor het zoeken naar verklaringen van de herkomst van de schoonheid. De ervaring van schoonheid is een ervaring van eenheid, net zoals liefde en geluk. Het toepassen van de rede verbreekt het zegel van eenheid waarbij de ervaring van schoonheid verjaagd wordt teneinde haar beter te kunnen begrijpen.

Het is prima om de schoonheid te analyseren, maar hier is waar het om gaat: doe het – doe alles wat je doet – bewust. Weet waar je mee bezig bent. Doe het niet als poging om de ervaring van schoonheid te behouden, te kunnen recreëren of te vangen in een paradigma. Daar is de rede niet zo geschikt voor.

Op dit moment is de rede de dominante kenwijze. Punt. En dat is gezien de alternatieven van emotie en blind geloof ook goed. Niettemin is het waardevol om vast te stellen dat de rede niet volmaakt toepasbaar is op alle menselijke ervaringen, meer in het bijzonder het innerlijke leven van de persoon. Maar dat leren we eigenlijk nooit expliciet – bijvoorbeeld op school, en dat is dan weer zonde.

Je kunt er slim mee omgaan, met je rede. Dat is des te belangrijker als je gereedschap van hoge kwaliteit is. Gebruik je rede om de wereld van de materie, om de samenhang der dingen op een hoog niveau, te begrijpen. En gebruik iets anders om je innerlijke wereld te kennen en om je verhouding met jezelf en de mensen die je lief vindt vorm te geven. Dat “iets anders” kan de ervaring van liefde en schoonheid zijn. Voor veel mensen is dat misschien een iets te grote stap om ineens te nemen, en daarom kan het beoefenen van mindfulness een goed idee zijn. Mindfulness is een duidelijk omschreven pad met betrouwbare resultaten dat uiteindelijk leidt tot de ervaring van het inzicht in de eenheid (ook wel liefde genoemd).

Waarom zou je? Drie redenen…

Ten eerste maakt het ontwikkelen van mindfulness je bekend met een kenwijze die gezonder is en beter werkt voor het oplossen van de problemen van het innerlijk leven van de individu. Je kunt gelukkiger worden, en meer liefde en schoonheid in je leven ervaren door op een gedegen manier mindfulness te oefenen.

Ten tweede word je op deze manier slimmer over waar en wanneer je je rede kunt inzetten. Op dit moment heb je maar één stuk gereedschap dat je de héle tijd gebruikt. Als het een keer niet werkt, zoals in de “misschien”-situaties hierboven, heb je maar mooi pech. Het hebben van opties is op zichzelf al positief.

En ten derde, als je je rede niet vierentwintig uur per dag hoeft te gebruiken krijgt ze tijd om te rusten, gebruikt ze minder energie omdat ze niet wordt gebruikt voor taken waar ze ongeschikt voor is en wordt ze daardoor beter in de dingen waar ze het best in is. Als extraatje, als je wetenschapper bent geworden vanuit nieuwsgierigheid geven deze nieuwe verkenningen je een gloednieuw stuk gereedschap om ook hier je nieuwsgierigheid te botvieren.

Verwacht nou niet dat al deze resultaten zich binnen een maand na het beginnen met mindfulness zullen openbaren. Je bent al lang bezig met het cultiveren van een kritische houding ten opzichte van jezelf. Deze gewoonte kan verzwakken, maar dat gebeurt geleidelijk. Geef jezelf die tijd; paradoxaal genoeg versnelt dat het proces.


mindfulness-cursus-training-utrechtMeer weten over mindfulness en de toepassing ervan op het bestaan als wetenschapper? Merijn de Haen geeft workshops en cursussen. Iedere dinsdagavond verzorgt Inward meditatiecentrum een inloop-meditatieavond.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *