Mindfulness, flow en “in het moment zijn”

Mindfulness wordt vaak verward met “in het moment zijn”. De verwarring is eenvoudig te begrijpen, dus laten we beide concepten eens vergelijken om te kijken waar ze overeenkomen en waar niet.

“In het moment zijn” ligt op het breukvlak tussen normaal menselijk gedrag en mystiek. De meeste mensen kennen de ervaring dat de verhalende commentaarstem in hun hoofd wegvalt waardoor slechts de prettige ervaring van “simpelweg doen” overblijft. Mystici, zoals Eckhart Tolle, geven aan dat je hele leven uit dit soort ervaringen kan bestaan, als je ervoor kiest (en/of een volgeling wordt). Veel mensen nemen aan dat ook mindfulness een semi-mystieke oefening is die tot doel heeft om deze fijne toestand dichterbij te brengen. Zoals we zullen zien is deze verwachting niet accuraat.

In het moment zijn & flow

In het moment zijn: een prettige staat van zijn waarin je de relatieve afwezigheid van onbehulpzame of onprettige gedachten en oordelen ervaart. Zonder de gewoonlijke barrage aan commentaar die je leven gewoonlijk begeleidt wordt je algemene ervaring prettig, moeiteloos en helder. De ervaring van in het moment zijn bevat een tijdloos element. Alleen dit moment is van belang, en wordt vaak intens beleefd.

Wat je op zo’n moment ervaart is “flow”. Dit fenomeen werd wetenschappelijk beschreven door de Hongaar Mihály Csíkszentmihályi. Je kunt flow op vele manieren bereiken. Door het spelen van een spel, door bezig te zijn met je beroep of door het bedrijven van een prettige activiteit. De belangrijkste factoren voor het opkomen van flow zijn:

  1. Een overeenkomst tussen vaardigheidsniveau en uitdagingsniveau
  2. Direct verband tussen actie en resultaat
  3. Grote intrinsieke motivatie om deel te nemen aan de flow-activiteit
  4. Afwezigheid van verstorende factoren

Mindfulness

Mindfulness houdt zich niet bezig met het bereiken van een prettige staat. Beoefening van mindfulness heeft juist te maken met het observeren van hetgeen zich aan je geest presenteert, wat het dan ook is; lichamelijke sensaties, zintuiglijke impressies of mentale prikkels. Net als flow kan mindfulness alleen maar beoefend worden in het huidige moment, maar het doel van de beoefening is niet om te stoppen met denken maar om gedachten juist welkom te heten en ze zo nauwgezet mogelijk te observeren.

Waar flow ontstaat door je te absorberen in een activiteit wordt mindfulness ontwikkeld via het bewust opletten in ieder moment dat je mindfulness wenst te oefenen. Tegelijkertijd ontwikkel je je onderscheidingsvermogen van de elementen waaruit je ervaring op dit moment samengesteld is.

In de praktijk kan het contrast tussen het bereiken van flow en mindfulnessbeoefening bijna niet groter zijn. Waar flow – in het moment zijn – je vermogen tot denken tijdelijk verzacht om een toestand van prettige absorptie te produceren offert mindfulness sommige prettige aspecten van je ervaring op om de componenten ervan steeds helderder te onderscheiden. Sterker, je mindfulnessleraar instrueert je juist om de affectieve etiketjes die je geest aan je ervaring toevoegt (prettig, neutraal en onprettig) simpelweg te observeren, zonder afgeleid te raken in het geloof erin. Op deze manier wordt je onderscheidingsvermogen scherper en ontwikkel je mindfulness.

Nadelen van mindfulness

Zeg ik dan dat mindfulness niet altijd een prettige ervaring is? Dat is inderdaad precies wat ik zeg. Voor de meeste mensen is het beoefenen van mindfulness een van de moeilijkste dingen die ze kunnen doen.

Ten eerste heb je nog nooit aan mindfulness gedaan. Het is een nieuw avontuur. Als je op dit moment begint mindfulness te ontwikkelen doe je dat niet met een blanco geest. Je geest IS al getraind, waarschijnlijk in het tegenovergestelde van mindfulness: blind geloof in de inhoud van al die gedachten die zich van moment tot moment aan je voordoen. Dat betekent dat het trainen van mindfulness een soort hertraining betreft. Het kost even tijd om die neuronale paden om te leggen.

Ten tweede staat waarschijnlijk het grootste deel van je leven in het teken van “doen”. Het maken van de switch naar “zijn” is een enorme stap. Een enorme stap die je, iedere keer dat je jezelf hebt beloofd tijd te zullen maken voor meditatie, steeds opnieuw zult moeten maken.

Ten derde kan de instructie om ook prettige sensaties, gedachten en zintuiglijke impressies eenvoudigweg te observeren en er niet in mee te gaan soms moeilijk vallen bij mensen. Je wordt gevraagd om gelijkmoedigheid te ontwikkelen – een houding van geen voorkeur ten aanzien van je hele ervaring, hoe deze zich dan ook aan je voordoet. Vooral voor nieuwe beoefenaars kan dit onnodig streng aandoen. Dat is vast de reden dat veel moderne mindfulnessleraren deze instructies gemakshalve maar inslikken. Mettertijd kan echter juist deze instructie bevrijdend gaan aandoen, omdat prettige ervaringen je geest net zo gevangen kunnen houden als onprettige. De vrijheid die op deze manier wordt opgedaan kan een krachtig effect hebben op je leven. Helaas krijgen veel mensen niet de kans om dit te ontdekken.

Conclusie: de voordelen van mindfulness

Dus “in het moment zijn” en mindfulness worden allebei in het huidige moment beoefend. Ze wijken echter van elkaar af in de zin dat flow een prettige ervaring betreft waar mindfulness meer een neutrale motor is van adequaat onderscheidingsvermogen van de factoren die je ervaring vormen. Waarom zou je dan mindfulness willen beoefenen?

Afgezien van het wetenschappelijk bewijs dat het beoefenen van mindfulness werkt als een effectief tegengif tegen stress, depressie en angststoornissen, wordt mindfulness steeds meer gebruikt als een manier om inzichten te verkrijgen over je meest intieme manieren van met jezelf omgaan: je persoonlijke verhalen. Gedetailleerd weten welke verhalen je jezelf vertelt kan je bevrijden van de zelfgebouwde obstakels onderweg naar je lange-termijn doelen.

Misschien is deze dimensie van het leren vrij te zijn binnen de ruimte van je eigen hoofd nog wel het grootste verschil tussen “in het moment zijn” – hoe plezierig ook – en het beoefenen van mindfulness. Flow ervaringen kunnen je hooguit eventjes respijt geven van je onbehulpzame mentale commentaar. Terwijl mindfulness je kan helpen met het accepteren, leren van en uiteindelijk overstijgen van deze aspecten van je innerlijke leven.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *