Het eerste dat mensen vaak merken als ze gaan mediteren is hoe druk hun hoofd is. Dit verschijnsel is universeel. Vrijwel iedereen ervaart daarbij ook een bepaalde mate van weerstand. Het is cruciaal om je te realiseren dat die weerstand ook uit gedachten bestaat. Gedachten waarbij je mindful aanwezig kunt bijven. Mindfulness is de manier om de weerstand te verzwakken en diepere processen bloot te leggen. Iedereen die wel eens gemediteerd heeft zal zich in het volgende scenario herkennen.
Je hebt (eindelijk) de tijd genomen om te gaan zitten mediteren. Je zet een geleide meditatie aan, neemt op je meditatiekussen plaats en ademt een paar keer diep in en uit. De rustige stem van de meditatieleraar vraagt je om je aandacht bij je adem te houden. Dat valt nog niet mee. Soms lukt het je om een volledige inademing en uitademing lang met je volle aandacht bij je adem te zijn, maar vaak is je hoofd zo druk dat het lijkt alsof je adem helemaal niet relevant is. Je aandacht is een speelbal van willekeurige gedachten die lang niet allemaal even fijn zijn. Waarom deed je dit ook alweer? Om kalmer te worden? Nou, je voelt je allesbehalve kalm. Gefrustreerd, ja dat wel. Misschien ben jij gewoon niet zo goed in dat mediteren. Je hoeft toch ook niet alles te kunnen? Nee, dat mediteren is niks voor jou. Je kunt beter iets nuttigs gaan doen. Uit met die wierook!
In het bovenstaande verhaal worden drie vormen van weerstand geïllustreerd. Twijfel, frustratie en verzet. Alle drie kunnen ze ervoor zorgen dat je stopt met het ontwikkelen van mindfulness. Dat je het mediteren opgeeft. En dat zou zonde zijn, want je kunt juist van je weerstand zoveel leren. We bespreken de drie weerstanden hieronder.
Twijfel en mindfulness
Twijfel komt naar de oppervlakte als het beoogde doel niet direct wordt bereikt. Als je niet direct rustig wordt, of als je merkt dat je juist onrustiger wordt dan je leek te zijn voordat je begon met je mindfulness oefening. Sommige mensen hebben meer neiging tot twijfel dan anderen. Persoonlijk kan ik snel in de twijfel schieten.
“Werkt dit echt?”
“Dit is saaaaaaaiiiiii!”
“Ik maak het mezelf maar wijs.”
“Dit is niks voor mij.”
“Ik heb wel iets beters te doen!”
“Misschien past dit beter bij mensen die een rustiger leven leiden dan ik.”
“Wil ik eigenlijk wel rustig worden als dat betekent dat ik mijn geest zoveel geweld moet aandoen?”
“Het is toch niet voor niets dat mijn geest zo druk is? Moet ik hem dan wel willen beteugelen?”
“Word ik niet dommer/slomer/luier van al dat gemindfulness?”
Tientallen, honderden van dit soort gedachten.
De kracht van mindfulness is het inzien dat dit allemaal slechts gedachten zijn. Dat je gedachten hebt over gedachten, en dat geen van deze gedachten specifiek “door jou” worden gedacht. Dat ze gewoon opkomen, net zoals geluiden, beelden, smaken en geuren zich manifesteren. Het kan helpen om je geest te zien als een extra zintuig, niet beter of slechter – maar wel anders – dan je oren of ogen.
En hoe sterk de neiging ook kan zijn om een gedachte te volgen, uiteindelijk is en blijft het maar een gedachte. Je zou jezelf de vraag kunnen stellen hoe het toch kan dat je je zo snel kunt laten ontmoedigen. Je had je voorgenomen een bepaald aantal minuten te gaan mediteren, en nu wil je er alweer mee ophouden? Wie is er eigenlijk de baas, jij of je gedachten?
En die vraag brengt ons naadloos naar de tweede weerstand, frustratie.
Frustratie en mindfulness
De gewaarwording dat je je eigen gedachten niet beheerst kan frustrerend zijn. Ja, maar, IK ben toch de baas?! Kennelijk niet, want je hebt je vijf minuten geleden voorgenomen om al je aandacht bij je ademhaling te houden. En nu ben je gefrustreerd, dus ergens is er iets niet helemaal goed gegaan.
Frustratie is onprettig en kan er snel voor zorgen dat je het meditatiekussentje weer opbergt, de geleide meditatie uit- en een muziekje aanzet. Dat je het ontwikkelen van je mindfulness even opgeeft.
Waar twijfel voorvloeit uit een niet direct vervulde verwachting wordt frustratie veroorzaakt door een vermeend gebrek aan controle. De behoefte aan controle is natuurlijk erg basaal en uit zich op allerlei manieren, zoals het dwingen van je geest om bij je adem te blijven. Het is bijna alsof er een heel streng iemand achter je staat die je zal straffen als je de controle verliest.
Maar die houding is juist niet handig bij het ontwikkelen van mindfulness. Mindfulness veronderstelt een open, onderzoekende houding jegens je gehele ervaring. Daarvoor moet je die ervaring de kans geven zich te tonen. Zich te ontdoen van schaamte en zich tentoon te spreiden in al haar ambivalente glorie. Als ware het een verlegen draakje in een bos vol struiken. Het loslaten van een controlerende houding geeft je ervaring op den duur voldoende vertrouwen om zich steeds meer te laten zien.
Frustratie is niet erg, maar kan worden herkend als signaal dat je op bepaald vlak de controle niet wilt kwijtraken. Je kunt dan op zoek naar hoe belangrijk die controle op dit moment is. Als je echt maar weinig controle hebt over de gedachten die je denkt dan hoef je er misschien ook niet zoveel verantwoordelijkheid voor te voelen. Gedachten kunnen leiden tot intenties en die leiden soms weer tot handelingen. De mate waarin jij je eigen handelingen bepaalt kun je met mindfulness verder onderzoeken.
Aan de andere kant, als je toestaat dat je twijfel en/of frustratie de overhand neemt kom je uiteindelijk terecht in weerstand nummer drie: verzet.
Verzet en mindfulness
Je verzet je tegen je ervaring op dit moment. Je ervaring van twijfel, frustratie of nog een andere – heel persoonlijke – weerstand. Het is teveel, je kunt het niet aan. Je hebt het gehad. Bent er klaar mee. Alles goed en wel, dat accepteren en laten zijn van alles zoals het zich aan je voordoet, maar Nu Even Niet.
Het is zinnig om te onderscheiden tussen vriendelijk en accepterend voor jezelf zijn in dit moment, en het geloven van de gedachten die je vertellen dat mindfulness niet voor jou bedoeld is. Mindfulness brengt je in contact met de grenzen van je comfort zone. Daar hoort een beetje weerstand en verzet gewoon bij. Het is prima om een formele meditatiesessie te onderbreken en op een ander moment opnieuw te beginnen, maar het zou zonde zijn om je door twijfel of frustratie te laten overhalen om maar helemaal met mindfulness te stoppen.
Het accepteren van en zijn met je ervaring – hoe die dan ook is – op dit moment IS moeilijk. Maar het zijn juist de moeilijke dingen in het leven waarvan je het meeste leert. Dat geldt in het kwadraat voor de moeilijke dingen binnen jezelf. Soms zijn dat nou net de thema’s die je op meerdere gebieden parten spelen. Hoe groter het verzet, hoe meer goud er vaak te vinden is.
Hoe ga jij om met je weerstanden in mindfulness meditatie? Ik lees graag je reactie!