Zen, Shambala, Vipassana, Mindfulness… Wat betekent dat?

Veelgestelde vraag: “Ik zie soms zen, shambala, vipassana of mindfulness voorbijkomen als ik me probeer te verdiepen in meditatie. Wat betekenen deze termen?”

Het eenvoudige antwoord: gewoon meditatie. Deze namen zijn afkomstig uit de drie boeddhistische stromingen die in de Westerse wereld het meest bekend zijn. De persoon die men de Boeddha noemde leefde zo’n 2.500 jaar geleden en in de tussenliggende jaren heeft zijn boodschap vele verschillende gezichten aangenomen.

Een heel korte geschiedenisles…

In Zuid-Oost Azië (Sri Lanka, Burma, Thailand, Laos, Cambodja) vind je het Theravada boeddhisme, dat zich hield bij de verzameling uitspraken van de Boeddha die net na diens overlijden werd vastgesteld, de tipitaka. Uit deze traditie is vipassana afkomstig. De term betekent “dingen zien zoals ze werkelijk zijn” en betreft een reeks methoden om je los te weken uit je dagelijkse identificatie met alles dat je ervaart. Er is dus geen specifieke – alom geaccepteerde – methode van vipassana. Het woord vipassana (spreek uit “vipasjanna”) wordt gebruikt als een label voor een veelheid aan technieken, waaronder “mindfulness” (waarover later meer), loopmeditatie en andere. Vipassana heeft tot doel je bekend te maken met de drie karakteristieken van het bestaan: vergankelijkheid, onbevredigendheid en niet-zelf. Het beoefenen van vipassana zou uiteindelijk leiden naar het ontwaken, zoals de Boeddha dat ook zelf had ervaren. Dit ontwaken leidt dan weer tot het ervaren van nirvana, de geestestoestand waarin verlangen, aversie en onwetendheid permanent zijn doorbroken. Vipassana wordt vaak onderwezen in cursussen die tussen de zeven en dertig dagen duren en die doorgaans voor iedereen toegankelijk is die zich conformeert aan de leefregels van de gemeenschap die de cursus aanbiedt.

In de rest van de boeddhistische wereld wordt dit pad soms gezien als zelfzuchtig. Volgens de aanhangers van het Mahayana – een verzamelnaam voor de stromingen die zich afzetten tegen het Theravada – is het ideaal om een bodhisattva te worden en je eigen nirvana “uit te stellen”. Op deze manier kun je de belichaming van compassie worden en werken voor het ontwaken van alle levende wezens. Zen is een Japanse stroming die – net als alle Boeddhistische stromingen overigens – van binnen ook weer uit allerlei verschillende scholen bestaat.

Net als de vipassana-aanhangers geloven zen-beoefenaars dat alle menselijke ervaring wordt vormgegeven door de geest. Door je geest zo minutieus mogelijk te onderzoeken – in meditatieoefeningen als zazen en shikantaza – is het mogelijk deze puur te maken. We zijn allemaal in principe al verlicht – zen-beoefenaars noemen dit onze Boeddha-natuur – maar onze geest raakt vervuild door allerlei omgevingsfactoren. Meditatie verwijdert deze vervuilingen waardoor deze Boeddha-natuur steeds beter tot uiting komt. Het woord zen is afgeleid van het Sanskriet woord voor meditatieve concentratie, dhyana. Binnen zen staat meditatie dan ook centraal.

Shambala komt voort uit de derde grote boeddhistische school die invloed heeft gehad in het Westen, het Tibetaans boeddhisme. Shambala is een combinatie van meditatietechnieken en maatschappelijke betrokkenheid, ontwikkeld door de Tibetaanse leraar Chogyam Trungpa, wiens levenswandel niet zonder controverse is gebleven. Het woord shambala verwijst naar een mythisch rijk waarin alle ingezetenen verlicht zijn. Het idee achter shambala is dat dit geen mythisch rijk hoeft te blijven en het shambala curriculum is erop gericht om dit rijk een stukje dichterbij te halen. Shambala wordt gepresenteerd als seculier en niet-monastisch. Dat is een groot verschil met de meeste andere boeddhistische stromingen, die als ordes van monniken en nonnen zijn opgezet. Vaak is de rol van leken (niet-monniken) binnen deze tradities vrij beperkt. Shambala is juist expliciet gericht op mensen die “midden in het leven staan”.

Mindfulness is een centraal begrip in de leerredes van de Boeddha en wordt door vrijwel alle boeddhistische stromingen wereldwijd als cruciaal beschouwd. Het is bovendien in de afgelopen decennia door Westerlingen uit haar traditionele contexten “bevrijd” en ingezet als instrument om een aandachtiger leven met meer fysieke, emotionele en mentale gezondheid te leren leiden.

Mindfulness wordt traditioneel vaak losjes omschreven als herinnering. De herinnering om op je adem te letten bijvoorbeeld. De connotaties zijn een tegenwoordigheid van geest, onverstoorbaarheid, afwezigheid van afleidingen en waakzaamheid. In de Westerse praktijk wordt mindfulness vaak omschreven als “een onafgebroken oplettendheid van wat er zich aan je voordoet, op dit moment, zonder te oordelen”.

Vrijwel alle boeddhistische meditatietradities ontwikkelen mindfulness. Mindfulness wordt gezien als een van de onontbeerlijke factoren die je dichterbij het ontwaken brengen.

Dus wanneer je de woorden vipassana, shambala of (za-)zen tegenkomt kun je ze nu in context plaatsen. Binnen Inward Meditatiecentrum staat het beoefenen van mindfulness meditatie en selecte methoden uit het Theravada boeddhisme op de voorgrond. Daarnaast maken we af en toe uitstapjes :) Verbindende elementen van de methodes waar we ons van bedienen zijn

  • dat de methoden relevant zijn voor een modern leven, en
  • dat ze zoveel mogelijk zijn bevrijd van de culturele boventonen die begrijpelijkerwijs kleven aan oeroude oefeningen

Iedereen is van harte welkom om eens te komen oefenen bij Inward. We bieden inloop meditatiesessies en meditatiecursussen aan.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *