10 vaardigheden voor toegepaste mindfulness

Met de ontkerkelijking zijn we helaas ook mooie dingen kwijtgeraakt. Een van die mooie dingen is dat je regelmatig (iedere zondag) weer even in contact kunt komen met waarheden die je ergens wel kent, maar misschien niet iedere dag in de praktijk brengt. Vrijgevigheid, naastenliefde en nederigheid zijn voorbeelden van “kerkelijke” waarden die we in de snelheid van het alledaagse leven gauw uit het oog kunnen verliezen. Daarom is het goed dat ze regelmatig even worden aangestipt.

Een van de meest transformatieve dingen aan meditatie is dat je jezelf steeds beter kunt leren kennen. Meesterschap van jezelf wordt hierdoor gegrondvest op een fundering van zelfkennis en zelfvertrouwen.

Deze ontdekkingstocht wordt ondersteund door een aantal aspecten van je mentale leven die je tijdens meditatie zijdelings ontwikkelt. Het kan echter geen kwaad om zulke dingen nog eens extra te benadrukken. Het lijstje hieronder bevat waarschijnlijk weinig schokkende informatie. Niettemin is het nuttig om ze – zoals vroeger op zondag – regelmatig even aan de orde te laten komen.

1. Eerlijkheid ten opzichte van jezelf
Ik weet het nog goed; het was donderdag 3 september 2009. Ik was een paar weken stevig aan het mediteren en ik had de middag besteed aan het kijken van filmpjes over succesvol ondernemen. Plotseling werd het me duidelijk: het gaat niet om wat andere mensen doen of hoe ze succesvol zijn geweest. Eureka! Het gaat om zo helder mogelijk weten wat jou jou maakt. Alleen op die manier kun op persoonlijk vlak succesvol zijn. Persoonlijk succes leidt tot een grotere authenticiteit en dat leidt wellicht op den duur tot maatschappelijk succes. Maar dat laatste is lang niet zo belangrijk als het eerste – althans voor mij niet. Ik kon het op dat moment alleen nog niet zo mooi verwoorden.

Ik ben geen mens van voornemens. En ik ben ook niet iemand van radicale beslissingen. Ik hou ervan om mijn opties open te houden en zoveel mogelijk op zijn beloop te laten. Nochtans heb ik me op dat moment plechtig voorgenomen om zo eerlijk mogelijk met mezelf te zijn. Zeker in een wereld waarin de overvloed aan keuze zo reusachtig is, is het ijken van je innerlijke kompas van levensbelang. Anders loop je het risico te verdwalen in de dromen van anderen.

Ook meditatie wordt effectiever met radicale eerlijkheid ten opzichte van jezelf. Zonder deze commitment bestaan er altijd emotionele en mentale cul-de-sacs om je even in te verschuilen tot de storm weer is gaan liggen. En van schuilen leer je weinig.

Afgezien van mijn voornemen om dagelijks te mediteren is het de plechtige belofte aan mezelf om radicaal eerlijk te zijn over mijn eigen ervaring die het meest verantwoordelijk is voor mijn ontwikkeling als persoon.

2. Geduld
Je hoeft geen Einstein te zijn om te bedenken dat geduld een behulpzame eigenschap is als je gaat zitten mediteren. Geduld is niet een eigenschap waarmee mensen worden geboren. Baby’s huilen als ze iets willen. Kinderen vragen, dreinen en manipuleren. Volwassenen hebben geleerd om dezelfde tendensen in een sociaal acceptabel jasje te hullen. Natuurlijk is de werkelijkheid grilliger dan deze drie zinnen, maar #geduld wordt niet snel als deugd gezien.

Toch heb je als serieuze mediteerder (meditateur?) weinig keus. Je ervaring is precies zo als hij is. Niet mooier, beter of positiever. Als je ongeduldig gaat zitten wachten tot je ervaring is veranderd in hoe je hem hebben wil ga je voorbij aan het wezen van meditatie: aanwezig zijn bij je ervaring zoals hij nu is.

Bovendien: ongeduld zorgt voor onrust. En er is al genoeg onrust zonder dat je er zelf nog aan gaat zitten toevoegen. Dat betekent niet dat je ongeduldig moet gaan zitten zijn met je ongeduld. Dan stapel je alleen nog maar meer onrust op de al aanwezige hoop rusteloosheid. Wees aandachtig bij je ongeduld. Plak het labeltje: ongeduldig, onrustig.

In het huidige moment is je ervaring precies goed. Precies zoals hij moet zijn. Je zou zelfs kunnen zeggen dat in het huidige moment werkwoorden als “zouden moeten” geen plek hebben. Het is de voorwaartse beweging van de kritische geest die zulke constructies fabriceert. Zoals Eckhart Tolle placht te zeggen: “What’s the problem, noooow?”

3. Acceptatie van je ervaring
Zou je al bekend moeten voorkomen uit de meditatieinstructies. Acceptatie is dan ook een integraal onderdeel van mindfulness meditatie zoals het wordt onderwezen bij Inward meditatiecentrum, en op heel veel andere plekken.

Veel van onze dagelijkse ervaring wordt gevormd door subtiele en minder subtiele vormen van verzet tegen je ervaring zoals die zich aan je voordoet. Als je hoofdpijn hebt kun je wel wensen dat je hoofdpijn er niet is maar dat maakt nog niet dat de hoofdpijn vanzelf verdwijnt. Als je je hebt voorgenomen om minder zoet/zout/vet/veel te eten/drinken/roken/piekeren en je beseft je opeens dat je dat toch hebt gedaan is de eerste reactie vaak om jezelf op de kop te geven. We noemen dit het opstapelen van lijden. Er is geen objectieve reden voor deze aanpak en acceptatie is het begin van een gezondere manier om met jezelf om te gaan.

Acceptatie is eigenlijk de eerste stap in het ophouden met het proces van tinderen (zie Meet & greet met jouw tindergeest). Ik wil hier wel duidelijk zijn; acceptatie is geen tolerantie van de rotte processen in je leven. Het is niet bedoeld om je passief te maken of om je te laten opgeven om je leven ten goede te veranderen. Integendeel. Om iets echt te veranderen moet je eerst snappen hoe een proces echt vormkrijgt in je leven. Daarvoor moet je eerlijk zijn ten opzichte van je ervaring op dit moment. Het accepteren van je ervaring zorgt ervoor dat je lang genoeg stilstaat om het proces scherp op je netvlies te krijgen. Dan wordt het besluit om de dingen anders aan te pakken ook een stuk beter geinformeerd.

4. Vertrouwen
Mediteren is vertrouwd raken met jezelf. Naarmate je jezelf beter kent raak je meer vertrouwd met je eigen waarheden, intuitief of anderszins. Dit vertrouwen is cruciaal in het omgaan met een wereld waarin de mogelijkheden grenzeloos en de geluidssterkte van andermans opvattingen soms oorverdovend zijn.

Dit vertrouwen kan je ook de moed geven om diepere lagen van je ervaring op dit moment te onderzoeken. Handel of denk je vaak vanuit angst, woede, verdriet of liefde? Wat zijn de overtuigingen die ten grondslag liggen aan je gedachten, emoties en intenties? Hoe hangt je lichamelijke gezondheid samen met je geestelijke gesteldheid?

5. Openheid naar wat er nu is
Weer zo’n open deur. Eerlijkheid, acceptatie, vertrouwen en nu openheid. Zijn dat niet allemaal dezelfde dingen? Jazeker, maar toch ook niet helemaal.

Onze geesten construeren structuren van woorden om de wereld in te vangen. Door elementen van de werkelijkheid specifiek te beschrijven kunnen we verwachtingen opstellen over de toekomst. Als die toekomstvoorspelling blijkt te kloppen verstevigt dat ons vertrouwen in de realiteit van de constructie. Wij maken vervolgens de “fout” om de constructie te verwarren met de werkelijkheid. Dat kan ervoor zorgen dat we op een gegeven moment het idee kunnen hebben dat we wel weten wat er allemaal gebeurt, niet alleen in onszelf maar ook in de wereld. We hebben het allemaal wel gezien, we weten hoe de wereld in elkaar steekt.

Dit proces van mentale constructie – we zouden het bijna vergeten – ruilt directe ervaring in voor zekerheid. Meditatie onderzoekt de funderingen van die zekerheid. En maakt waar nodig ruimte voor deconstructie.

Meditatie vraagt je om onbevangen te Ervaren wat het is om dit moment mee te maken. Zonder het direct in een constructie te willen vangen. Mediteren gaat voorbij aan het talige, aan het proces van de constructie, om de Wilde Werkelijkheid zoveel mogelijk onbemiddeld door gedachtenstructuren te ervaren.

Dat vereist wel dat je de zekerheid van het “weten” even overboord durft te zetten. Dat je de notie aandurft dat je gedachten misschien niet absoluut waar zijn, dat ze geen universele geldigheid hebben. Dat je dit moment benadert vanuit beginner’s mind, zonder verwachtingen en zonder referentiekader.

Beginner’s mind is de grondhouding voor hatha yoga en formele meditatie, maar kan je ook helpen in je dagelijkse leven. Probeer het maar eens. Probeer je partner, ouders, kinderen, huisdieren, collega’s te zien zonder de sluier van vooroordelen, verwachtingen en denkbeelden die zo gemakkelijk over je ervaring neerdaalt.

6. Dankbaarheid
Als alle verwachtingen over hoe je leven zou moeten zijn, wat je zou moeten hebben bereikt, hoe je gezondheid zou moeten zijn, hoe je familieleven eruit zou moeten zien, waar je zou moeten wonen, welke vrienden je zou moeten hebben, hoe de wereld eruit zou moeten zien, etcetera etcetera etcetera even wegvallen. Dan is het in eerste instantie stil. Misschien zijn er nog echo’s van de overactieve mentale activiteit van alle verwachtingspatronen, maar verder is het stil. Als je dan stilstaat bij je ervaring op dit moment, en bij de onwaarschijnlijke rijkdom van je leven dan overvalt de meeste mensen een diep gevoel van dankbaarheid.

Dankbaarheid is wat overblijft als verwachtingen wegvallen. Dankbaarheid is het substraat van geluk. Het werkt ook andersom. Wil je je verwachtingen wat meer loslaten, oefen je dan in dankbaarheid. Wil je gelukkiger zijn, … dankbaarheid. Recent wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat het regelmatig oefenen van dankbaarheid leidt tot een betere immuunrespons, meer positieve emoties, optimisme en “happiness”, en minder eenzaamheid.

7. Weet wanneer er geen (emotionele) pijn is
We weten vooral wanneer we pijn hebben. Het is natuurlijk ook klote om pijn te hebben. Vooral als de pijn sterk is willen we eigenlijk niets liever dan geen pijn hebben. Als onze wens uitkomt genieten we daar meestal maar heel kort van.

Een beetje vergelijkbaar eigenlijk met dankbaarheid. Onze geesten hebben een natuurlijke voorkeur voor situaties die niet ideaal zijn – waar iets aan op te lossen is. Is er pijn? Dan gaan we keihard werken om die pijn op te lossen. En als het probleem is opgelost dan is het terug naar de status quo: op zoek naar problemen die kunnen worden opgelost.

We genieten niet lang – of misschien soms helemaal niet – van de periodes van probleemloosheid of pijnloosheid. Net als bij de dankbaarheidsoefeningen zouden we eens wat vaker kunnen stilstaan bij de afwezigheid van pijnlijke sensaties.

Dit leidt tot meer “happiness”, maar het is meer dan dat. Hoe meer je stilstaat bij de afwezigheid van pijn, hoe meer je je beseft dat veel van wat we bestempelen als “pijn” eigenlijk dynamische processen zijn. Ze oscilleren in intensiteit en lokatie. Ze zijn niet altijd en overal aanwezig. Deze realisaties kunnen leiden tot een nieuwe manier van omgaan met je pijn.

8. Je niet slecht voelen omdat je je slecht voelt
We hebben dit al kort aangekaart onder acceptatie; geen lijden toevoegen aan pijn. Zoals een boeddhistisch spreekwoord luidt: “pijn is onvermijdelijk, lijden is optioneel”.

Het kan erg leuk zijn om “teveel” te consumeren. Soms is er de volgende dag een kater. Als je die kater te lijf gaat met allerlei vormen van zelf-kastijding maak je het jezelf moeilijker. Er is een beweging in de verslavingszorg die volhoudt dat vatbaarheid voor verslaving voorspeld wordt door de sterkte van de neiging die mensen hebben om zichzelf te kwellen met spijt.

De boodschap is duidelijk: wees je bewust van je eigen neigingen tot het toevoegen van onnodig lijden aan onvermijdelijke pijn.

PS dit geldt dus niet alleen voor katers! Ook kittens kunnen hier last van hebben.

9. Hou op met het voeren van wilde beesten
Over wilde beesten gesproken. Je kunt je je slechte gewoonten voorstellen als oerschepselen die niet naar rede willen luisteren. Ze zijn zo krachtig dat je ze niet kunt tegenhouden als ze opkomen en ze wegjagen lukt ook niet. Ze luisteren immers niet naar rede.

Maar goed, deze wilde beesten hebben jou wel nodig om te overleven. Als je ze blijft voeren blijven ze terugkomen. Je voert ze met je aandacht, zowel positief als negatief. Als je je verzet omdat je wil dat ze weggaan geef je ze te eten. Als je vindt dat ze g*dverd*mme-nog-gelijk-hebben-ook geef je ze ook te eten. Aversie en verlangen in flagrante delicto.

Je moet dus stoppen met ze voederen. Dit doe je door te stoppen, ademen, ontspannen, reflecteren en reageren. Hoe sterker je mindfulness, hoe sneller je kunt stoppen met je wilde beesten te vreten geven.

10. Handel uit vriendelijkheid
De Dalai Lama – spiritueel leider van het Tibetaanse volk – zegt dat vriendelijkheid zijn religie is. Ga ervan uit dat alles dat je ervaart, of het nu van binnenuit komt of van buitenaf, voortkomt uit welwillendheid. Of het nu de waarheid is of niet, een open en kwetsbare houding straalt vaak meer kracht uit dan een defensieve. Belangrijker: vriendelijkheid vaccineert tegen grote negativiteit, zowel bij jou als bij een ander.

Als je je bedenkt dat de meeste impulsen, oordelen en intenties die bij je opkomen voortkomen uit een diepgeworteld verlangen voor jouw welvaren, dan is het wellicht gemakkelijker om vriendelijk aanwezig te zijn bij die rottige impuls. En bij je verzet ertegen. Alle drie deze processen, het verlangen om terug te vallen in onbehulpzaam “oud” gedrag, het verzet ertegen en ook de liefdevolle aanwezigheid bij allebei, komen immers voort uit hetzelfde verlangen voor jouw welvaren dat het overgrote deel van je interne processen voortdrijft. Dat verzet… zorgt alleen maar voor een toename aan onrust. Strijd!!! Maar waarom? De neuzen staan al dezelfde kant op; in de richting van het verlangen voor meer geluk. Ga mee in je verlangen om terug te vallen, of doe het niet, het maakt niet zoveel uit. Zolang je maar 100% vriendelijk aanwezig bent bij je gedachten, intenties en handelingen. Weet op ieder moment wat er gebeurt en hoe het je welbevinden beinvloedt. Op den duur zul je dan vanzelf een vermindering bemerken van de frequentie en de heftigheid van dit soort gedachten, intenties en handelingen.

Je kunt er ook voor kiezen om je eigen falen als een slapstick te zien. Als je een bepaalde situatie in je hoofd blijft afspelen, maak er dan een karikatuurtje van met houterige mannekes, in zwart-wit en speel het drie keer zo snel af. Achter elkaar en steeds sneller en sneller. Ik durf te wedden dat je al gauw zit te grinniken achter de geraniums.

Ook de negativiteit van anderen is een prachtige gelegenheid om te oefenen met deze houding. Besef je dat die ander ook – net als jij – alleen maar gelukkig wil zijn en dat hij/zij zich op deze manier gedraagt omdat er de overtuiging leeft dat dit gedrag zal bijdragen aan het persoonlijke geluk. Omdat jij de ander vanuit vriendelijkheid benadert, willen jullie dus eigenlijk hetzelfde. Wellicht laat die ander zich door jouw houding overtuigen dat hij op het verkeerde pad loopt; misschien ook niet. Soms is het beter om bepaalde situaties te vermijden of te verlaten. Je hoeft natuurlijk niet over je heen te laten lopen! Maar je hoeft je ook niet gedwongen te voelen om andermans negativiteit over te nemen. Dan verliezen jullie allebei.

We hebben in dit hoofdstuk een aantal vaardigheden beschreven die nauw met elkaar samenhangen en die – wanneer je je regelmatig herinnert om ze in te nemen – je zelfbewustzijn verdiepen en je zelf-meesterschap een extra impuls geven.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *